Door een wetswijziging is het sinds kort mogelijk voor voltijdse werknemers om in een systeem van een ‘vierdagenweek’ te stappen, ofwel: de optie om een fulltime te presteren in vier langere dagen. Hoewel een extra vrije dag aanlokkelijk is, zijn er ook enkele nadelen verbonden aan het systeem, zoals fysieke én mentale overbelasting. Is de vierdagenweek dan wel een goed idee? Preventieadviseur en arbeidsarts dr. Edelhart Kempeneers wijst op de valkuilen.   

Na maandenlang debatteren werd de federale regering het vorig jaar eens over de Arbeidsdeal, een maatregelenpakket om de combinatie van werk en gezin makkelijker te maken en de werkzaamheidsgraad op te trekken. Eén van de maatregelen is de vierdagenweek. In tegenstelling tot experimenten in andere landen gaat het in België niet om een arbeidsduurverkorting, maar om een herschikking van de te presteren uren. Wie in het systeem stapt, blijft dus voltijds aan de slag, maar zal de werkuren presteren op vier langere dagen per week in plaats van vijf kortere. 

Concreet: een werkdag van 9,5 uren? 

Als de effectieve wekelijkse arbeidstijd 38 uur of minder bedraagt, kan de maximale dagelijkse arbeidstijd worden verhoogd tot 9,5 uur per dag, door middel van een wijziging van het arbeidsreglement. Als de effectieve wekelijkse arbeidstijd meer dan 38 uur bedraagt (met een maximum van 40 uur), moet in een collectieve arbeidsovereenkomst worden bepaald dat de dagelijkse arbeidstijd gelijk is aan de effectieve wekelijkse arbeidstijd gedeeld door vier. 

Elke medewerder in de privésector die momenteel voltijds werkt, kan een aanvraag indienen om in het nieuwe systeem te stappen. Werkgevers hebben op hun beurt het recht om aanvragen gemotiveerd te weigeren. Wanneer de werkgever een aanvraag van een medewerder aanvaardt, wordt dit vastgelegd in een schriftelijke overeenkomst en kan de medewerder gedurende maximaal zes maanden het voltijds werkschema presteren op vier dagen. Vervolgens kan deze periode steeds opnieuw verlengd worden mits het sluiten van een nieuwe schriftelijke overeenkomst. 

Hoeveel animo is er? 

Een recente bevraging bij 1.340 werkgevers toont aan dat zij de toepasbaarheid van een vierdagenweek laag inschatten. Een dergelijke maatregel is niet zo evident om te plannen, omdat de werktijden buiten de reguliere uren zullen plaatsvinden. Daarnaast zal de werkgever een dag per week van de werknemer verliezen. Volgens één op vier Belgische werkgevers (25,7%) is de vierdaagse werkweek onmogelijk algemeen toepasbaar in hun bedrijf; in Wallonië loopt dit op tot 30,5%. Volgens bijna 80% van de werkgevers in Vlaanderen zou het ‘moeilijk tot onmogelijk’ zijn. Het zijn vooral ondernemingen in de sectoren productie, horeca of retail die het systeem onmogelijk toepasbaar zien. 

Werkgevers verwachten alvast geen lawine aan aanvragen. Zo meent 46,1% dat slechts één op de tien van hun medewerkers effectief een aanvraag zal doen. Hierin zouden ze zich echter schromelijk kunnen vergissen. Uit een bevraging van een Belgische universiteit onder Vlaamse werknemers gaf 37% van de voltijdse krachten aan zichzelf in zo’n vierdaagse werkweek te zien werken. Ze hopen via het systeem op een betere work-lifebalans, meer ontspanning en meer contact met vrienden en familie. 

Wat zijn mogelijke gevolgen? 

Zoals het gezegde stelt: ‘Be careful what you wish for’. Wat je zelf wilt, is niet per se altijd het beste voor jou. Veel werknemers focussen zich op de extra vrije dag per week, maar vergeten dat ze daardoor vier dagen per week extra lange uren moet kloppen. De gevolgen daarvan moeten we ook in rekening brengen: 

1. Fysieke belasting 

Zeker werknemers met een job die fysiek belastend is – magazijnmedewerkers, verpleegkundigen, schoonmakers, bouwvakkers, etc. – lopen het risico dat zij overbelast raken. Nu al geven ongeveer drie op de vijf werknemers aan last te hebben van spieren, gewrichten of pezen. Rugpijn en pijn in de bovenste ledematen worden het meest genoemd. Werkgerelateerde spier- en skeletaandoeningen zijn verantwoordelijk voor blijvende arbeidsongeschiktheid in 60% van alle gemelde gevallen. 

In het systeem van de vierdagenweek zal de wekelijkse arbeidsduur dan wel hetzelfde blijven, maar de langere dagelijkse werktijden verhogen het risico op overbelasting. Oudere medewerkers zijn hier extra kwetsbaar voor. 

2. Mentale belasting 

Voor andere jobs kan het mentale aspect zwaarder doorwegen. Geconcentreerd werken gedurende 9,5 uur per dag is mentaal zeer belastend. Vooral voor kenniswerkers kan dit een probleem zijn, omdat zij geconcentreerd moeten blijven tijdens lange periodes. Dit kan leiden tot stress en burn-out. 

3. Verhoogd risico op arbeidsongevallen 

Het verhogen van de dagelijkse werktijden kan leiden tot vermoeidheid, wat weer kan leiden tot een verminderde concentratie en reactiesnelheid. Dat vergroot het risico op ongelukken. Uit onderzoek naar ernstige arbeidsongevallen is ook al gebleken dat die vaker gebeuren op het einde van een werkshift. 

4. Verstoorde work-lifebalans 

Ondanks de extra vrije dag per week kan de vierdagenweek leiden tot een mindere levenskwaliteit. De vier dagen dat men 9,5 uur per dag werkt, is er minder tijd om te ontspannen, te bewegen en met vrienden af te spreken. Werknemers met jonge kinderen zullen die net minder vaak kunnen zien door dit systeem. Dat alles kan leiden tot meer stress en minder sociale betrokkenheid. 

5. Impact op de productiviteit 

De individuele werknemer zal er misschien minder bij stilstaan, maar de verlenging van de dagelijkse arbeidstijd kan ook een negatief effect hebben op de productiviteit. Uit tal van experimenten blijkt dat een kortere werktijd een positief effect heeft op de productiviteit, en leidt tot minder kans op fouten en ongevallen. Met dit systeem doet men net het omgekeerde, met alle gevolgen van dien. Mensen raken bij langere werktijden vermoeid en blijken dan minder gemotiveerd om goed werk te leveren.  

6. Impact op de overige werknemers 

Er zijn ook gevolgen voor de medewerkers die niet ingaan op dit systeem; omdat ze het niet willen, omdat het voor hen operationeel niet kan, of omdat ze niet voltijds werken. 

Zo kan het leiden tot verstoringen in de communicatie. Werknemers die geen vierdagenweek werken, kunnen later op de dag mails en berichten ontvangen van medewerkers die wel deze regeling toepassen, waardoor zij zich verplicht voelen deze buiten hun werkuren te beantwoorden. Er zullen dus goede afspraken gemaakt moeten worden over wat de verwachtingen zijn.