Licht is meer dan "lux" 

Een goede verlichting van de werkplek is wettelijk verplicht, zoals opgenomen in de Codex (boek III, titel 1, hoofdstuk III). In eerste instantie moet men streven naar voldoende daglicht, en indien dit niet mogelijk is, moet er adequate kunstverlichting aanwezig zijn.  

Maar wat is nu een goede binnenverlichting? De norm 12464-1 waarnaar wordt verwezen in de codex, kreeg in 2021 een vrij omvangrijke update. Visueel comfort en visuele prestatie staan hierbij centraal. Denk bijvoorbeeld niet alleen aan de te behalen horizontale verlichtingssterkte uitgedrukt in lux, maar ook aan de kleuren van muren en plafonds en de lichtinval op beeldschermen.  

Voor alle mogelijke werksituaties staan de verlichtingseisen in een tabel opgenomen.  
 
Hieronder vind je die voor beeldschermwerk:

Lux, lumen, luminantie: ken jij het verschil?  
 

Verlichtingssterkte 

De verlichtingssterkte is de hoeveelheid licht (lumen) die op een vlak terecht komt en wordt uitgedrukt in lux (lx). Deze kan worden gemeten met een luxmeter. 

Hoeveel lux je nodig hebt, hangt af van verschillende factoren, zoals de activiteit die je uitvoert. Zo heb je voor kantoorwerk minimaal 500 lx nodig en voor precisiewerk minstens 1000 lx.  

Afhankelijk van de bijkomende variabelen zoals leeftijd > 50j, weinig daglicht, veeleisende visuele taak … dient dit trapsgewijs te worden verhoogd. Naast de toevoeging van de aangepaste verlichtingssterkte werden er in de update van de norm ook eisen voor de cilindrische verlichtingssterkte en de verlichtingssterkte voor de muren en plafond in de tabellen opgenomen.   

De cilindrische verlichtingssterkte is de verticale verlichtingssterkte vanuit de vier richtingen (360° rondom) en heeft impact op een herkenning van objecten en gezichten. De eisen met betrekking tot de verlichtingssterkte voor de muren en plafond dienen een goede weerkaatsing van de verlichting te verzekeren en zorgen voor een heldere ruimte waardoor de ruimte aangenamer gepercipieerd wordt. 

Uniformiteit 

De gelijkmatigheid of uniformiteit (U₀) wordt gedefinieerd als de verhouding tussen de laagste en de gemiddelde verlichtingssterkte.  Het komt erop neer dat er voor een werkvlak geen al te groot verschil mag zijn tussen de verlichtingssterkte op je werkblad en in je nabije werkomgeving. 

Lichtbronnen voldoende spreiden helpt voor een betere uniformiteit. Ook lichte kleuren op muren, plafonds en vloeren dragen bij tot een betere gelijkmatigheid. 

Luminantie 

De luminantie (L) of een maat voor de helderheid wordt uitgedrukt in “candela/m²” (cd/m²) en is eigenlijk de hoeveelheid licht die we waarnemen. Dat is niet hetzelfde als de verlichtingssterkte: onze waarneming hangt immers af van de reflectie. De helderheid van plafonds, muren, vloeren … hebben een invloed op de beleving van het licht. 

Bijvoorbeeld: een wit blad papier onder een lichtbron van 400 lx heeft een luminantie van 100 cd/m², terwijl een zwart papier onder diezelfde lichtbron slechts een luminantie van 5 cd/m² heeft. 

Een goed lichtontwerp zorgt ervoor dat de luminantieverhoudingen van belangrijke vlakken in het gezichtsveld niet te groot zijn, typisch 1:3 tot 1:5. Dit zorgt voor visueel comfort en het minder snel optreden voor oogvermoeidheid en concentratieverlies. Om geen te grote luminantieverhoudingen te bekomen vereist de norm dat muren en plafond voldoende aangestraald worden.  

Leuk weetje: het oppervlak van de zon heeft een maximale luminantie van maar liefst 1.365.000.000 cd/m²! 

Verblinding (glare) 

Bij te hoge luminantieverhoudingen (door invallend zonlicht, zeer heldere lichtbronnen, zeer veel reflectie op witte muren en bleek meubilair, of een te groot verschil in helderheid) kan er lichthinder of verblinding optreden. Een correct gebruik van kunstmatige verlichting of natuurlijk daglicht moet dit voorkomen.  

Verblinding kan trouwens niet alleen rechtstreeks worden veroorzaakt, maar ook indirect via weerkaatsing op beeldschermen of door de verlichtingsarmaturen die zich achter de werkplek bevinden.  

Tip: stel je werkplekken haaks op de ramen op, zodat je kijkrichting parallel loopt met de ramen. Zo vermijd je verblinding (wanneer je met je gezicht naar het raam zit) of reflecties (wanneer je met je rug naar het raam zit). Wanneer er sprake is van verblinding of reflecties, moeten medewerkers meer kijkinspanning leveren om hun beeldscherm goed te kunnen zien, wat leidt tot oogvermoeidheid en concentratieverlies. 

R_UGL staat voor Unified Glare Rating. Deze waarde is een aanduiding van in welke mate verlichtingstoestellen lichthinder veroorzaken vanuit een bepaalde positie van de gebruiker. De vereiste maximale R_UGL waarde volgens de normering verschilt per type werkplek en dient dus zo laag mogelijk te zijn. 

Kleurtemperatuur 

De kleurtemperatuur van daglicht varieert vooral bij het begin en het einde van de dag: de ochtendzon is blauwer (korte golven), tegen de avond vallen deze blauwe lichtgolven uiteen waardoor geel, rozig en rood licht een kans krijgt om door te breken (lange golven). Blauw licht bevordert de aanmaak van cortisol, waardoor we wakker worden, terwijl roder licht de aanmaak van melatonine stimuleert, waardoor we slaperig worden. Deze lichtcyclus heeft een positief effect op ons welzijn.  

Ook kunstlicht kan van koud/blauw naar warm/geel licht variëren. De kleurtemperatuur van een lamp wordt uitgedrukt in Kelvin (K). In tegenstelling tot wat je misschien zou denken, wordt het licht kouder ervaren naargelang de temperatuur hoger is. Zo is een lamp van 2700 K warmwit van kleur, terwijl een lamp van 5000 K koelwit is. Koeler licht bevordert de concentratie tijdens het werk, terwijl warm licht gezellig is tijdens momenten van ontspanning, zoals ’s avonds in de zetel. 

Kleurweergave (Ra) 

Bepaalde types van lampen kunnen kleuren anders doen lijken dan ze in werkelijkheid zijn. De kleurweergave-index (CRI in het Engels), of ook wel R_a genoemd, is een getal dat aangeeft hoe goed de kleur van objecten en materialen wordt weergegeven onder een bepaalde lichtbron vergeleken met een referentie. De maximumwaarde is 100 R_a, zoals buiten in het daglicht. Een lichtbron dient een waarde te hebben tussen de 81 en 100 R_a. 

Hoe zit het met jouw verlichting? 

Een adequate verlichting van de binnenruimtes is niet alleen wettelijk verplicht, maar ook belangrijk voor de gezondheid en het welbevinden van je medewerkers. Een goede verlichting bevordert bovendien de productiviteit en vermindert het aantal fouten. 

Hulp nodig bij risicoanalyses, lichtmetingen, een evaluatie of advies? De preventieadviseurs van Attentia staan voor je klaar! Maak vandaag nog een afspraak en verlicht de toekomst van je bedrijf!